Bazı Edebiyat Bilgileri

BAZI EDEBİYAT BİLGİLERİ



1. Sagu-ağıt-mersiye konu yönüyle ortaktır. Mersiye ölçü yönünden farklıdır.

2. Koşuk, sagu ve destan İslamiyet öncesi dönemde, dörtlükler
biçiminde, hece ölçüsüyle ve genellikle yarım uyak kullanılarak
söylenmiştir.

3. Yapay destanlar, doğal destan sürecinden geçmeyen yazarı bilinen destanlardır.

4. Orhun (Göktürk) Yazıtları 8.yy. da Orhun Irmağı kıyısında dikilen, yazılı edebiyatımızın ilk ürünleridir.

5. Kutadgu Bilig, siyasetname olup, Yusuf Has Hacib tarafından yazılan, didaktik özellikler taşıyan alegorik bir eserdir.

6. Atabetül-Hakayık (Edip Ahmet), Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi) tasavvufî eserlerdir.

7. Dede Korkut Hikayeleri, Oğuzların savaşlarını anlatan, destan
devrinden halk hikayeciliğine geçişin ürünü olan, on iki hikayeden
oluşan anonim ürünlerdir.

8. Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli 13.yy. da yaşayıp insanlık sevgisini anlatan tasavvufçulardır.

9. Risaletün-Nushiye (Yunus Emre), Divan-ı Kebir (Mevlana), Makalat (Hacı Bektaş-ı Veli) tasavvufu anlatan eserlerdir.

10. İlahi (nefes-deme), şathiye, nutuk, devriye tasavvuf şiirinin dörtlükle oluşan türleridir.

11. Koşma, semai, varsağı, destan aşık edebiyatı ürünleridir.
Dörtlüklerle ve hece ölçüsüyle yazılırlar. Koşma, işlediği konulara
göre koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt dörde ayrılır.

12. Kaygusuz Abdal ve Pir Sultan Abdal tasavvufu farklı yorumlayan kişilerdir.

13. Karacaoğlan, Emrah, Aşık Veysel güzelleme; Dadaloğlu, Köroğlu koçaklama türünde eserler vermişlerdir.

14. Seyranî (kişsel), Dertli (toplumsal) taşlama örnekleri vermişlerdir
.
15. Mani, aaxa uyak düzeninde, 7li hece ölçüsü ve tek dörtlük oluşu
nedeniyle anonim edebiyatın en yaygın nazım biçimidir. Divan şiirindeki
rubai ve tuyuğla ortak özelliklere sahiptir.

16. Olağanüstülük, kahramanlarının soylu kişilerinden oluşması,
abartılı anlatım destanla masalın ortak özellikleridir. Destan milli,
masal çoğunlukla evrenseldir. Destan konusunu tarihi bir gerçekten
alır, masal tamamıyla hayal ürünüdür.

17. Gazel 5-15, kaside 33-99 beyit ve aa xa xa xa uyak düzeniyle,
mesnevi ise beyit sayısında sınırlama olmaksızın aa bb cc dd uyak
düzeniyle yazılır.

18. Şarkı ve tuyuğ Türk edebiyatına özgü nazım şekilleridir.

19. Rubai, tuyuğ, murabba dörtlüklerle oluşturulan divan şiiri nazım türleridir.

20. Felsefî ve dinî konuların işlendiği terkib-i bend de vasıta
beyiti devamlı değişir. Terci-i bendde vasıta beyiti aynı kalır.

21. Gazel ve kasidede ilk beyite matla, son beyite makta, şairin adının geçtiği beyite mahlas beyiti veya taç beyit denir.

22. Dize sonlarındaki uyaktan başka şiirin ortasında da uyak bulunursa buna musammat gazel veya musammat kaside denir.

23. Divan edebiyatında şairler hakkında bilgi veren eserlere tezkire, halk edebiyatında cönk adı verilir.

24. Mecalisin-Nafais (Ali Şir Nevai) ilk şairler tezkiresidir.

25. Harname (Şeyhi), 15.yy.da yazılmış hiciv türünde bir mesnevidir.

26. Şikayetname, Fuzulinin maaşını alamadığı için yazdığı mektup türündeki eseridir.

27. Nefi, 17.yy.da hiciv örneği Siham-ı Kaza; nabi, aynı yüzyılda yazdığı, didaktik eser olan Hayriyye ile tanınır
.
28. Nedim ve Şeyh Galib hece ile de yazan divan şairleridir.

30. Katip Çelebi Cihannüma (coğrafya), Keşfüz-Zünun; Evliya Çelebi,
Seyahatnme; Naima, Naima Tarihi adlı eserleri yazan Divan edebiyatının
nesir ustalarıdır.

31. Takvim-i Vakayi (ilk resmî gazete), Ceride-i Havadis (ilk yarı
resmî gazete), Tercüman-ı Ahval (ilk özel gazete), Şair
Evlenmesi-şinasi (İlk tiyatro), Telemak-Yusuf kamil Paşa (ilk çeviri
roman ), Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat-Şemsettin Sami (ilk yerli roman),
İntibah-Namık Kemal (ilk edebi roman), Cezmi-Namık Kemal (ilk tarihi
roman), Araba Sevdası-Recaizade Mahmud Ekrem (ilk realist roman),
Karabibik-Nabizade Nazım (köy konulu ilk eser), letaif-i Rivayet-Ahmet
Mithat (ilk öykü), Eylül-Mehmet Rauf (ilk psikolojik roman), Mai ve
Siyah-Halit Ziya Uşaklıgil ( Batılı anlamda ilk realist roman).

32. Tanzimat romanında yanlış batılılaşma ve cariyelik en yaygın konulardır
.
33. Tanzimat şiirinde divan şiiri biçimleri kullanılmış, içerik değişmiştir.

34. Namık Kemal hem tiyatro hem roman yazmış; ancak onu asıl tanıtan vatan temalı şiirleridir.

35. Tahrib-i Harabat ve Takib, Namık Kemalin Ziya Paşa için yazdığı eleştirilerdir.

36. Ahmet Vefik Paşa, Moliereden Cimri, Hastalık Hastası, Kibarlık Budalası gibi tiyatroları çevirmiştir.

37. Ahmet Mithat Efendinin halka okuma zevkini aşılama düşüncesini Hüseyin Rahmi ve Halide Edep de sürdürmüştür.

38. Edebiyatımızın ünlü sözlükleri; Divan-ü Lugatit-Türk, Muhakemetül-Lugateyn, Lehçe-i Osman ve Kamus-ı Türkîdir.

39. Tanzimat edebiyatı ikinci döneminde sanat sanat için anlayışına dönülerek, Servet-i Fünun edebiyatına hazırlık yapılır.

40. R. Mahmut Ekrem Güzel olan her şey şiire girebilir. diyerek Muallim Naci ile kafiye tartışmasını başlatır.

41. A. Hamit Tarhan, Namık Kemalin tiyatro anlayışının tersini
savunur. Tiyatro tekniği iyi olmadığı için yazdığı tiyatrolar
sahnelenemez

42. Edebiyatımızda ölüm temasıyla meşhur şairler; Abdülhak Hamit, Cahit Sıtkı, Yahya Kemaldir.

43. Servet-i Fünuncular beyit anlayışını kırarak nazımı nesre yaklaştırırlar.

44. Servet-i Fünunda romanlar realizm ve natüralizmden; şiirler ise sembolizm ve parnasizmden etkilenir.

45. Servet-i Fünun romanı, çevre olarak İstanbulu, karakter olarak aydınları seçer.

46. Tevfik Fikret, sanatının ikinci döneminde sanatı toplumun
hizmetine sunar, hece ölçüsüyle yazdığı şiir kitabının ismi Şermindir.

47. Sis, Tevfik Fikretin İstanbula hakaretlerle dolu şiiridir.

48. Cenab Şahabettin, parnasizm ve sembolizmden etkilenmiş, bir şiirde birden çok aruz kalıbı kullanmıştır.

49. H. Ziya Uşaklıgil, Balzac, Stendhal, flaubert gibi realist
yazarlardan etkilenmiş; Batılı anlamda ilk realist roman Mai ve Siyahı
yazmıştır.

50. H. Ziyanın anı türündeki eserleri Kırk Yıl, Saray ve Ötesidir.

51. Hüseyin Cahit Yalçın, Edebiyat ve Hukuk adlı makalesiyle Servet-i Fünun dergisinin kapanmasına neden olmuştur.

52. Sürgüne gönderilen başlıca sanatçılar; Namık Kemal, H. Cahit
Yalçın, Süleyman Nazif, Ziya Gökalp, şair Eşref, Refik Halit Karaydır.

53. Süleyman Nazif ve Ahmet Hikmet Müftüoğlu dil yönüyle sırasıyla- Tanzimat ve Milli Edebiyata bağlıdırlar.

54. Şık, Şıpsevdi, Mürebbiye, Metres, Kaynanam Nasıl Kudurdu Hüseyin Rahmi Gürpınarın romanlarıdır.

55. Ahmet Rasim, İstanbulun günlük yaşantısını sade bir dille anlatan bağımsız yazarlardandır

56. Fecr-i Ati, Servet-i Fünunu eleştirmesine rağmen onun Sanat kişiseldir. anlayışını devam ettirmiştir.

57. Milli Edebiyat, Genç Kalemlerdergisinde yayımlanan Yeni Lisan adlı makaleyle 1911 yılında başlar

58. Milli Edebiyat bir yönüyle halk edebiyatına dönüşür.

59. Ömer Seyfettin, mili ve tarihî konulu öyküleriyle tanınan yazardır.

60. Edebiyatımızdaki ünlü öykücüler; H. Cahit Yalçın, Ömer Seyfettin,
Memduh Şevket Esendal, Sait Faik Abasıyanık, Haldun Tanerdir.

61. Ziya Gökalp, Türkçülüğün felsefesini yapmış, Milli Edebiyata düşünce yönüyle katkıda bulunmuştur.

62. Kızıl Elma, Yeni Hayat, Altın Işık Ziya Gökalpin şiir kitaplarıdır.

63. Özel isimle anılan şairler; Sultanüş-Şuara (Şairler
Sultanı)-Baki, Vatan Şairi- Namık Kemal, Şairi-i Azam-Abdülhak Hamit
Tarhan, Bayrak Şairi-Arif Nihat Asya, Türk Şairi-Mehmet Emin Yurdakul

64. Türk edebiyatının tarihini bilimsel açıdan işleyen Mehmet Fuat Köprülüdür

65. Edebiyat tarihi yazarları; M. Fuat Köprülü, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ali Canip Yöntemdir.

66. Halide Edip Adıvar, İngiliz edebiyatından etkilenir. Ateşten
Gömlek, Vurun Kahpeye ( Kuruluş Şavaşını işler); Sinekli Bakkal,
Tatarcık (toplumsal konuları işler), Mor Salkımlı Sokak (hatıra) bazı
eserleridir.

67. Y. Kadri Karaosmanoğlu, Tanzimatla Atatürk Türkiyesi arasındaki
dönem ve kuşakların geçirdiği sosyal değişiklikleri ve bunalımları
işler. Tezli roman türünün ustasıdır. Kiralı Konak ( kuşak çatısması),
Sodom ve Gomore (işgal altındaki İstanbulun olumsuz yanları), Yaban
(Kurtuluş Savaşı ve köylü aydın uçurumunu işler), Ankara (
Cumhuriyetten sonraki Ankaranın üç dönemi) Nur Baba ( Bektaşi
tekkeleri) belli başlı eserleridir.

68. Reşat Nuri Güntekinin romanlarında yoğun bir Anadolu atmosferi vardır. Dili sade, karakterleri halktandır.

69. Refik Halit Karay, sürgünde yazdığı Anadolu konulu eserleriyle
tanınır. Sürgün, Yezidin Kızı, Bugünün Saraylısı (roman), Kirpinin
Dedikleri, Memleket Hikayeleri, Gurbet Hikayeleri bazı eserleridir.

70. Beş Hececiler Milli Edebiyatın devamı sayılır. Faruk Nafiz
Çamlıbel, Enis Behiç Koryürek, Halit Fahri Ozansoy, Orhan Seyfi Orhon,
Yusuf Ziya Ortaç bu akımın şairleridir.

71. Faruk nafiz Çamlıbel, aruzla da yazmıştır. Çoban Çeşmesi, Han Duvarları adlı şiirleri ünlüdür.

72. Mehmet Akif Ersoy lirik-didaktik özellikteki şiirleriyle tanınır.
Manzum hikayecilikte ustadır. Safahat (yedi bölüm) ünlü eseridir.

73. Ahmet Haşim sembolist şairdir. Şeiirlerinde anlam kapalı,
düzyazılarında dili yalındır. Bütün şiirlerini aruzla yazmış, Fecr-i
Atiden sonra bağımsız olarak sanat anlayışını devam ettirmiştir. Bazı
eserleri; Piraye, Göl Saatleri, Gurabhane-i Laklakan

74. Yahya Kemal Beyatlı divan şiirine yeni yorum getirmiş, eski nazım
biçimleriyle Batılı şiirler yazmıştır. Şiirlerinde sonsuzluğa erişme
düşüncesi vardır. Ok şiirinin dışındaki bütün şiirlerini aruzla
yazmıştır. Eserleri; Kendi Gök Kubbemiz, Eski Şiirin Rüzgarıyla, Aziz
İstanbul

75. Yedi Meşaleciler, Beş Hececileri duygusallıkla suçlamışlar; ancak
kendileri de sembolizmden etkilenmişlerdir. Z. Osman Saba, Yaşar Nabi,
Muammer Lütfi Bahşi, Vasfi Mahir Kocatürk, Sabri Esat Siyavuşgil,
Cevdet Kudret Solok, Kenan Hulisi Koray sanatçılarıdır.

76. Garip Akımı (I. Yeniciler) sanatsal anlatımdan, ölçü ve uyaktan kaçınmış sıradan insanların hayatlarını işlemiştir.

77. II. Yeniciler, I. Yeni Hareketine tepki olarak ortaya
çıkmışlardır. Şiirde anlam kapalılığı savunmuşlar ve sürrealizmden
etkilenmişlerdir. İlhan Berk, Cemal Süreyya, Edip Cansever, Ece Ayhan
bazı temsilcileridir.

78. Ahmet Hamdi Tanpınar, Yahya Kemalin öğrencisidir. Şiirlerinde
bilinçaltı, rüya ve zaman kavramı baskındır. Geçmişe özlem eserlerinin
başlıca temasıdır. Huzur, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Beş Şehir bazı
eserleridir.

79. Ahmet Kutsi Tecer, Anadolu motiflerini işler. Dergah ve Milli
Mecmuada eserleri yayınlanır. Koçyiğit Köroğlu, Köşebaşı bazı
eserleridir.

80. Ahmet Muhip Dıranas, Fahriye Abla adlı şiiriyle meşhurdur.

81. Cahit Sıtkı Tarancı, ölüm, yalnızlık konularını işler. En çok bilinen şiirlerinden biri Otuz Beş Yaştır.

82. Fazıl Hüsnü Dağlarcanın en ünlü eserlerinden biri Üç Şehitler Destanıdır. Eser yapay bir destandır.

83. Cahit Külebi: Birçok şiirinde noktalama işareti yoktur. Çocuk
şiirleriyle tanınır. Türk Mavisi eserlerinden bir tanesidir.

84. Nurullah Ataç: Deneme ve eleştirileriyle anılır.Devrik cümle
anlayışını başarıyla uygulamıştır. Günlerin getirdiği, Karalama Defteri
bazı eserleridir.

85. Gezi Yazısı Yazanlar: Evliya Çelebi (Seyahatname), Ahmet Haşim
(Frankfurt Seyahatnamesi), Falih Rıfkı Atay (Yolcu Defteri), Cenap
Şahabettin ( Hac Yolunda)

86. Psikolojik roman: Zehra (Nabizade Nazım), Eylül (Mehmet Rauf), Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (Peyami Safa)

87. Sait faik Abasıyanık: Öykülerinde Adaları, İstanbulu ve sıradan
insanı işler. Durum hikayecisidir. Semaver, Sarnıç, Son Kuşlar bazı
eserleridir.

88. Necip Fazıl Kısakürek: metafizik problemleri hecenin gücüyle çok
güzel anlatır. Şiir dışında tiyatro, öykü, araştırma gibi alanlarda da
eserler vermiştir. Çile, Bir Adam Yaratmak bazı eserleridir.

89. Halikarnas Balıkçısı (Cevat Şakir Kabaağaçlı): Balıkçıları ve
denizi işler. Bodrumun antik çağlarındaki ismini mahlas olarak kullanır.

90. Kemal Tahir: Roman ve hikayelerinin konusunu sistemin aksayan
yönlerinden alır. Bozkırdaki Çiçek, Devlet Ana, Karılar Koğuşu, Esir
Şehrin İnsanları bazı eserleridir.

91. Bedri Rahmi Eyüboğlu; şair ve yazarlık dışında ressamdır. Karadut, Canım Anadolu bazı eserleridir.

92. Tarık Buğra: istiklal Savaşının bilinmeyen yönlerine yeni
yorumlar getirdi. Küçük Ağa, Osmancık, Siyah Kehribar, yarın Diye Bir
Şey Yok bazı eserleridir.

93. Yaşar Kemal: Çukurova ve Toroslardaki efsanelere dayalı, toprak
kavgalarını işleyen roman ve hikayeler yazmıştır. İnce Memed, Orta
Direk, Sarı Sıcak, Teneke bazı eserleridir.

94. Orhan Kemal: Köyden kente göç ve bu göçün son uçlarını işler. 72. Koğuş, Hanımın Çitliği bazı eserleridir.

95. Necati Cumalı: Ege Bölgesindeki köylüyü işler. Tütün Zamanı, Boş Beşik, Susuz Yaz bazı eserleridir.

96. Cemil Meriç: Makale, deneme, eleştiri ustasıdır. Bu Ülke,Umrandan Uygarlığa, Kırk Ambar bazı eserleridir.

97. Cengiz Aytmatov: Kırgız yazardır. Cemile, Gün Olur Asra Bedel, Selvi Boylum Al Yazmalım bazı eserleridir.

98. Klasisizm, akıl ve sağduyuya önem verir. Latin ve Yunan
kaynaklarına yönelen kuralcı, yüksek zümre edebiyatıdır. Moliere,
Racine, La Fontaine klasik yazarlardandır.

99. Romantizm, Klasisizme tepkidir. Kuralcılığı reddederek ulusal
konulara yönelir. Zıtlıklar, ak-kara çatışması ve özellikle duygusallık
ön plandadır. Victor Hugo, Goethe bazı yazarlarıdır

100. Realizm, Romantizme tepkidir. Gerçekler gözleme dayalı olarak
anlatılır. Balzac, Stendhal, Flaubert, Tolstoy, Dostoyevski ünlü
temsilcileridir.

101. Parnasizm, realizmin şiire yansımasıdır. Sözcüklerle manzara çizilir.

102. Sembolizm, kapalı şiir anlayışını savunan edebi akımdır.

103. Natüralizm: Aşırı gerçekçiliktir. Olayların ortaya çıkışı neden sonuç ilişkisi deneylenerek anlatılır.

104. Edebi akımların sıralanışı: Klasisizm, Romantizm, Realizm,
Natüralizm(roman akımları); Parnasizm, Sembolizm, Sürrealizm (şiir
akımları)

105. Dünya edebiyatının tanınmış yazar ve eserlerinden bazıları:
Shakespeare (Hamlet ve Otello), Cervantes (Don Kişot), Maksim Gorki
(Ana), Montaigne (Denemeler), Schiller ( Wiliam Tell), Dostoyevski (Suç
ve Ceza), Tolstoy (Savaş ve Barış), Mark Twain ( Tom Sawyerin
Maceraları)

106. Klasik trajedide karakterler yüksek tabakadandır, konu
mitolojiktir. Ölüm ve yaralanmalar sahnede gösterilmez. Üç birlik
kuralı (zaman, mekan olay birliği) vardır.

107. Klasik komedide kişiler halkın içinden, konular günlük
yaşamdandır. Ölüm ve yaralanmalar sahnede gösterilir. Üç birlik kuralı
vardır.

108. Deneme, kişisel düşüncelerin kanıtlama amacı güdülmeden
aktarıldığı; fıkra, günlük olayların sade bir dille yazıldığı; makale,
tezlerin kanıtlanmaya çalışıldığı; eleştiri; bir eserin bilimsel
temellere dayanılarak yorumlandığı yazın türleridir.

109. Lirik şiir, coşkuların işlendiği; epik şiir, kahramanlık
konularının işlendiği; pastoral şiir, kır ve çoban yaşamının işlendiği;
dramatik şiir, acıklı durumların işlendiği; satirik şiir eleştirilerin
işlendiği; didaktik şiir; öğreticiliğin işlendiği şiir türleridir.

110. Redif, aynı görevli ekler ve aynı anlamlı sözcüklerdir. Uyaktan sonra gelir.

111. Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Sebahattin Eyüboğlu, Bacon, Montaige ünlü deneme yazarlarıdır.

112. Bir sözcüğün hem gerçek hem mecaz anlamda kullanılması kinaye sanatını doğurur.

113. Hüsn-ü Talil sanatında olayın sebebi daha güzel bir nedene bağlanır.

114. Bilinen bir konunun bilinmiyormuş gibi davranılması Tecahül-i arif sanatını doğurur.

115. Sesteş sözcükler cinas sanatı yapar.

116. İntak (konuşturma) sanatının olduğu her yerde teşhis vardır.

117. Masal, evrensel; destan ulusal nitelikler taşır.
118. Seci, düzyazıdaki ses benzerliğidir.

119. Bir şairin bir şiirine aynı ölçü ve aynı uyakla yazılan şiirine nazire denir.

120. İlyada (Yunan), Kalevala(Fin), Nibelungen (Alman), Ramayana (Hint), Şehname (Fars) dünyaca tanınmış destanlardır.

121. Şarkı, tuyuğ, rubai dörtlüklerle yazılan divan şiiri nazım şekilleridir.

122. Dilinin ağır oluşu ve yüksek zümreye yönelişi Divan edebiyatı ile Servet- Fünunun ortak özellikleridir.

123. Ağır ve sanatlı anlatım, sembollerle duyguları anlatma biçimine
Sebk-i Hindi denir. Sebk-i Hindi divan edebiyatında kabul edilen bir
anlayıştır.

124. Dacemeron hikayeleri (Bocecaeio) dünyanın ilk hikayeleridir.

125. Aiskhlos, Sophokles, Euripides, Aristopanes eski Yunan edebiyatının tiyatro ustalarıdır.