Dıonysos Sanatçıları

*** DIONYSOS SANATÇILARI ***

Prof. Dr. Hasan MALAY

Antik dünyanın sahne sanatçıları için en büyük sorun, seyahat sırasında
karşılaştıkları tehlikeler ve gittikleri kentlerin vatandaşı olmamaktan
doğan zorluklardı. Bu nedenle onlar kendilerini güvence altına almak
için örgütlenme yoluna gitmişlerdi. Nitekim, festivallerin hızla
arttığı İ.Ö. III. yüzyılda sanatçıların synodos adı verilen bazı yerel
birlikler kurduklarını ve zamanla bu birliklerin birleşerek
uluslararası (oikoumenikos) nitelik kazandıklarını ve kendilerine
Dionysos Sanatçıları adını verdiklerini biliyoruz. Eldeki kanıtlar
bize, Yunanistan, Mısır, Kıbrıs, İtalya ve Anadolu’da birkaç Dionysos
Sanatçıları Birliği’nin bulunduğunu göstermektedir. Kendilerine
verdikleri isimden de anlaşılacağı gibi, onlar Tanrı Dionysos’un
himayesindeydiler. Zaten Yunan ve Roma dünyasında festivaller her zaman
bir Tanrı ya da yöneticiye olan bağlılığı göstermek ve tabii onların da
desteğini almak üzere tertiplenirdi. Bu nedenle, halkını hoşnut etmek
isteyen her yönetici bu tür festivalleri ve Dionysos Sanatçıları’nı
desteklerdi. Ayrıca onların bulundukları kentler ve burada yaşayan
varlıklı insanlar Dionysos Sanatçıları’na maddî olanak sağlama
konusunda rekabet halindeydiler.
Anadolu’daki Dionysos Sanatçıları Birliği’nin merkezi Teos’da (Sığacık)
idi. Bu birlik, Pergamon krallarının da desteği sayesinde hayli
zenginleşmiş ve vergi muafiyeti de dahil olmak üzere önemli
ayrıcalıklar edinmişti. Ama bu sanatçılar geçinmesi zor kişilerdi ve bu
nedenle antik devirde kötü bir ün kazanmışlardı. Örneğin,
Aristoteles’in Problemler’i arasında “Dionysos Sanatçıları neden bu
kadar kötü insanlardır ? ” şeklinde bir soru da yer almaktaydı
(Problemata, 956b 11). Nitekim İ. Ö. II. yüzyıl ortalarında Teos kenti
ile anlaşmazlığa düşen sanatçılar buradan kaçarak Ephesos’a sığınmak
zorunda kalmışlardı. Ama Dionysos Sanatçıları’nın serüvenleri burada da
bitmedi; önce Pergamon kralı III. Attalos tarafından Teos yakınındaki
Myonnesos’a, daha sonra Antonius tarafından Priene’ye (Söke/Güllübahçe)
ve daha sonraki bir devirde de Lebedos’a (Gümüldür) sürüldüler. Bu
devirden sonra Dionysos Sanaçıları Birliği bağımsızlığını ancak küçük
kentlerde sürdürebildi.
Hem yerel sanatçı birliklerinin ve hem de ekümenic nitelikli
konfederasyonların kentlere benzer örgütlenmeleri vardı. Başrahip ve
rahiplerin de görev aldığı bu birliklerde başkan (arkhon), veznedar
(tamias), sekreter (grammateus) ve hukuk danışmanı (nomodeiktes) gibi
görevliler bulunmaktaydı. Ayrıca onların, sık sık toplanıp önemli
kararlar alan ve hatta kentlerle de muhatap olan birer meclisi de
vardı. Yazılı belgelerden anlaşıldığına göre, bu birliklerde başlıca şu
sanatçılar yer almaktaydı: ozanlar (poietes), tragedya ozanları
(tragikos poietes), destan ozanları (poietes epon), komedi ozanları
(komikos poietes), kitharistler (kitharodos), şarkıcılar odos),
tragedya aktörleri (tragikos), trampetçiler (salpingtes), lirik şiir
ozanları (poietes dithyrambon), orkestra (orkhestra), koro yöneticisi
(hypodidaskalos), dansörler (khoreutes), rapsodi sanatçıları
(rhapsodos), kostümcüler (himatiomisthes), dekorcular (skeuopoios),
tellallar (keryks) vs.

Başlıca Kaynaklar:
S. Aneziri, Die Vereine der dionysischen Techniten im Kontext der hellenistischen Gessellschaft, 2003
F. Poland, Geschichte des griechischen Vereinswesens, 1909
Ch. Roueche, Performers and Partisans at Aphrodisias, 1993
C.B. Welles, Royal Correspondence in the Hellenistic Period, 1934